...στην παλιά Θεσσαλονίκη: Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Η πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης την 5/18 Αυγούστου (παλιό και νέο ημερολόγιο) 1917 ήταν ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της πόλης. Ήταν ένα τυχαίο γεγονός που άλλαξε σημαντικά τη φυσιογνωμία της πόλης. Η πυρκαγιά μέσα σε 32 ώρες έκαψε 9.500 σπίτια σε έκταση 1.000.000 m2 και άφησε άστεγα πάνω από 70.000 άτομα. Οικονομικές και εμπορικές λειτουργίες, διοικητικές υπηρεσίες, χώροι αναψυχής και τα σημαντικότερα πνευματικά και θρησκευτικά ιδρύματα των εθνο-θρησκευτικών κοινοτήτων μαζί με τα αρχεία τους καταστράφηκαν ολοσχερώς. Το μέρος της πόλης που κάηκε ανοικοδομήθηκε με νέο οργανωμένο σχέδιο, δημιουργώντας μια σύγχρονη πόλη.

Η πυρκαγιά, όπως προέκυψε από την ανάκριση που διεξήγαγαν οι δικαστικές αρχές της Θεσσαλονίκης, ξεκίνησε το Σάββατο 5/18 Αυγούστου 1917 περίπου στις 3 το μεσημέρι από ένα φτωχικό σπίτι προσφύγων (ή μαγειρείο) στη διεύθυνση Ολυμπιάδος 3, στη συνοικία Μεβλανέ μεταξύ του κέντρου και της Άνω Πόλης.

Μέρος της Πάνω πόλης στο σημείο εκκίνησης της φωτιάς, πριν και μετά από αυτήν...

Προκλήθηκε από σπίθα φωτιάς μιας κουζίνας, που έπεσε σε παρακείμενη αποθήκη με άχυρο. Η έλλειψη νερού και η αδιαφορία των γειτόνων δεν έκανε δυνατή την κατάσβεση της αρχικής πυρκαγιάς και σε σύντομο διάστημα λόγω του ισχυρού ανέμου η πυρκαγιά μεταδόθηκε στα γειτονικά σπίτια και άρχισε να εξαπλώνεται σε όλη τη Θεσσαλονίκη. Αρχικά η πυρκαγιά ακολούθησε δύο κατευθύνσεις: προς το Διοικητήριο μέσω της οδού Αγίου Δημητρίου και προς την αγορά μέσω της Λέοντος Σοφού. Το Διοικητήριο σώθηκε χάρη στις προσπάθειες των υπαλλήλων του που έσπευσαν να βοηθήσουν.

Κατατρομαγμένοι Θεσσαλονικείς μαζεμένοι πίσω από το Διοικητήριο

Ο άνεμος δυνάμωσε και η πυρκαγιά ακόμη πιο γρήγορα κατέβηκε στο κέντρο της πόλης. Τα ξημερώματα της επόμενη ημέρας (6/19 Αυγούστου) ο άνεμος άλλαξε κατεύθυνση και τα δύο μέτωπα της πυρκαγιάς κατέστρεψαν όλο το εμπορικό κέντρο. Στις 12:00 πέρασε γύρω από τον περίβολο του ναού της Αγίας Σοφίας χωρίς να τον πειράξει και συνέχισε ανατολικά μέχρι την οδό Εθνικής Αμύνης (πρώην Χαμιντιέ) όπου σταμάτησε. Το βράδυ της 6/19 Αυγούστου σταμάτησε η εξάπλωσή της.

Η καταστραμμένη πόλη, κοντά στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας, η οποία σώθηκε χάρη στον ανοιχτό χώρο που είχε μπροστά της και γύρω της.

κάτοικοι ανάμεσα στα "καμένα" της Θεσσαλονίκης

Φωτογραφία τραβηγμένη από τον Λευκό Πύργο. Δείχνει την πρόοδο αλλά και το σταμάτημα της φωτιάς πριν από την Ιπποδρομίου. Όλος ο κόσμος και η οικοσυσκευή είναι συγκεντρωμένα στην παραλία.

Η πυρκαγιά κατέστρεψε το 32% της συνολικής έκτασης της Θεσσαλονίκης, δηλαδή 1.000.000 τ.μ. ή 120 εκτάρια. Η περιοχή που κάηκε ήταν μεταξύ των οδών Αγίου Δημητρίου, Λέοντος Σοφού, Νίκης, Εθνικής Αμύνης, Αλεξάνδρου Σβώλου, Εγνατία (από Αγίας Σοφίας), Αγίου Δημητρίου. Αυτή η περιοχή στα επίσημα έγγραφα αναφέρεται ως «πυρίκαυστος ζώνη» και στις λαϊκές διηγήσεις τα «καμένα». Το ύψος των υλικών ζημιών υπολογίστηκε σε 8.000.000 χρυσές λίρες.

Χάρτης της "πυρίκαυστης ζώνης"

Η Εγνατία οδός, καμένη κοντά στο Μπουρμαλί τζαμί

Η Εγνατία οδός, προς τον Βαρδάρι. Διακρίνεται λίγο δεξιά το Μπέη χαμάμ και αριστερά στο βάθος ο Άγιος Μηνάς που κατά ένα πράξενο τρόπο σώθηκε από τη φωτιά

Η πλατεία Ελευθερίας με τα καμένα κτίρια γύρω της και το επίσης διασωθέν κατά περίεργο τρόπο κατάστημα Στάιν το οποίο λειτουργεί ως σήμερα

Μεταξύ των κτιρίων που κάηκαν ήταν το Ταχυδρομείο, το Τηλεγραφείο, το Δημαρχείο, οι εταιρείες Ύδρευσης και Φωταερίου, η Οθωμανική Τράπεζα, η Εθνική Τράπεζα, οι αποθήκες της Τράπεζας Αθηνών, ο ναός του Αγίου Δημητρίου και άλλοι δύο ορθόδοξοι ναοί, το Σαατλή Τζαμί και άλλα έντεκα τεμένη, η Αρχιραββινεία με όλο το αρχείο της και 16 από τις 33 συναγωγές. Καταστράφηκαν επίσης τα τυπογραφεία των περισσότερων εφημερίδων (η Θεσσαλονίκη είχε τον μεγαλύτερο αριθμό εκδιδόμενων εφημερίδων στην Ελλάδα), πολλές από τις οποίες δεν κατάφεραν να επανεκδοθούν. Επίσης καταστράφηκαν 4.096 από τα 7.695 καταστήματα αφήνοντας ανέργους το 70% των εργαζομένων.

Το ξενοδοχείο "Splendid" καμένο. Δίπλα του ο κινηματογράφος "Πατέ".

Λίγες μόνο ημέρες μετά την καταστροφή η κυβέρνηση Βενιζέλου ανήγγειλε ότι δεν θα επιτρεπόταν η ανεξέλεγκτη ανοικοδόμηση της πόλης, αλλά μόνο στη βάση ενός νέου πολεοδομικού σχεδίου, σύμφωνα με τον Ν. 823/1917 που εκπόνησε ο υπουργός συγκοινωνιών Αλέξανδρος Παπαναστασίου. Με απόφαση του Παπαναστασίου ιδρύθηκε «Διεθνής Επιτροπή Νέου Σχεδίου Θεσσαλονίκης» με πρόεδρο τον Ερνέστο Εμπράρ, για την εκπόνηση ρυμοτομικού σχεδίου, το οποίο παραδόθηκε στη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας στις 29 Ιουνίου 1918.

Τα μέλη της Επιτροπής, από δεξιά προς αριστερά: Κιτσίκης, Πλέιμπερ, Εμπράρ, Τ. Μόσον, Αγγελάκης (δήμαρχος Θεσ/νίκης), Ε. Μόσον, Τζ. Μόσον, Τζέκινς, Ζάχος

καταυλισμός πυροπαθών σε χώρο δίπλα στον Λευκό Πύργο

το κτίριο της Γαλλικής Γενικής Ασφάλειας, στην αρχή της Λεωφόρου Γεωργίου πριν και μετά την πυρκαγιά. Αν και η φωτιά δεν έφτασε ως εκεί κάηκε από φλεγόμενο βαρέλι που εκτοξεύτηκε πολλά εκατοντάδες μέτρα

Το σχέδιο δεν εφαρμόστηκε πλήρως εξαιτίας πιέσεων εκ μέρους μεγαλοϊδιοκτητών αλλά και μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων υπέστη πολλές μεταβολές, αλλά αποτέλεσε μεγάλη βελτίωση σε σχέση με την πρωτύτερη κατάσταση της πόλης, δίνοντάς της σύγχρονη ρυμοτομία και όψη. Πάντως το οριστικό σχέδιο με βάση το οποίο ανοικοδομήθηκε η πυρίκαυστη ζώνη, θύμιζε πολύ λίγο το αρχικό φιλόδοξο σχέδιο που είχαν οραματιστεί για τη Θεσσαλονίκη οι δημιουργοί του, εκτός ίσως από την περιοχή γύρω από τη σημερινή πλατεία Αριστοτέλους που υπάρχουν έντονα τα ίχνη του πολεοδομικού σχεδιασμού που προέβλεπε μέχρι και το είδος των κιγκλιδωμάτων στα μπαλκόνια!!